van VPRO niet slapen

Af en toe schiet de nachtrust er bij in. Daardoor heb ik vannacht kunnen genieten van heel veel VPRO. Gelukkig maar, want dat wordt ons steeds moeilijker gemaakt.

In de vrijdagnachten trekken ze vijf uur uit voor radio-uitzendingen die het waard zijn opnieuw te worden beluisterd. Niet noodzakelijkerwijs van eigen makelij, maar de VPRO kan het natuurlijk ook niet helpen dat ze er zelf vaak bij zitten en bijvoorbeeld  dit jaar alweer de Zilveren Reissmicrofoon gewonnen hebben, een soort Oscar voor het beste radioprogramma. Daarover onder andere ging het vannacht.

De prijs is van de week uitgereikt aan Plots. Vier afleveringen kregen we te horen. Opmerkelijke reportages over menselijke verhalen, soms onwaarschijnijk ogend, altijd waargebeurd. Jammer dat ik er nu pas van hoorde. Zondagavond om zes uur en dan eens per maand was bij ons geen courant luistertijdstip. Schokkend dat de maker bij het in ontvangst nemen van de  onderscheiding in zijn dankwoord moest melden dat het programma per 1 januari gaat stoppen. Bij de VPRO-radio gaan dramatisch veel ontslagen vallen. Was het veertig procent?

De jury wist niets van die achtergronden, dat is een troost. Een oprechte erkenning dus, voor zorgvuldig gemaakte portretjes. Ik hoorde nu het verhaal van de kleinzoon van tien, zwaar geestelijk gehandicapt, die pas handelbaar was geworden nadat zijn opa een brievenbus voor hem had getimmerd. Met de bijbehorende post: een hele stapel portretjes  van mensen en voorwerpen uit zijn leefwereld. Uren is hij ermee bezig. Alles moet door de gleuf, en dan nog eens, en dan weer. Heerlijk vindt hij het, hij wordt er rustig van, opa ook. En dat treft, die is een ADHD-type, dat was bij hem op latere leeftijd vastgesteld. De moeder van de jongen is blij dat de jongen het zolderraam niet meer als brievenbus hoeft te gebruiken. Ze had de OV-passen al eens uit de dakgoot moeten vissen.

Ook mooi het zoeken van een moeder naar het suffige Chinese beertje van haar dochtertje. Een beertje dat pijp rookt en rokjes draagt en armen heeft die achterstevoren zitten. Daarom juist zo  lief. Verdwenen na een schoolkamp. Een kwart eeuw later, na speuren op elke rommelmarkt en op het hele internet, eindelijk, eindelijk op het Waterlooplein teruggevonden. De armen staan nog steeds achterstevoren. Dochter gebeld, die had nooit iets in de gaten gehad van de niet aflatende zoektocht. Beer gaat naar dochter, die, regisseuse geworden,hem als toneelattribuut inzet. Moeder heeft pas rust als hij is ingewisseld voor een ander, wit, beertje. Echte Beer woont nu veilig in de ouderlijke woning.

De derde reportage laat piepjes horen, en getallen. De geluidsjager hoort soms twintig jaar niets bijzonders. Maar zijn verzameling omvat inmiddels verontrustend veel plotselinge, kort uitgezonden codes, in alarmerend veel duistere talen. Dat moet wel spionage zijn. Hij deelt zijn passie wereldwijd met geestverwanten.
.
Bizar onwaarschijnlijk klonk de reportage "Meurders for president". Het beschreef hoe een endocrinoloog in coma was geraakt na achterovergevallen te zijn. Schedelbasisfractuur, hersenbloeding, gebroken oogkas. Bij het terugkeren van zijn bewustzijn wist hij desgevraagd zeker wie toen de premier was: Felix Meurders. En zijn vriendin vertelde hij dat hij gezien had hoe je diabetes type I kon oplossen. Hij wist het zeker. Insuline-producerende cellen waren in de alvleesklier te regenereren. De vriendin, laborante, hoefde nog maar een paar proeven te doen, dacht hij. Zij deed het af als verwardheid en bracht het onderwerp liever op hun ontluikende relatie dan op het werk. Zeven jaar later, ze waren een echtpaar inmiddels, kon hij haar de publicatie in een medisch tijdschrift laten zien die precies verbeeldde, met kleurenplaten verluchtigd, wat hij toen had bedoeld maar weer was vergeten. Zij bevestigde wat hij zich nu weer herinnerde, tot zijn opluchting. "Het was een geluk dat ik links ben, anders was mijn spraakcentrum aangetast geweest en had ik niet eens kunnen praten. Dat zij ervan wist bewees me dat het echt zo gegaan was." Hij is inmiddels hoogleraar. Nog wachtend op het bericht dat Meurders de politiek is ingegaan.

Toetje van het nachtelijk luisterfeest was het eerste deel van de ook door onszelf gemaakte onvergetelijke treinreis door Schotland naar Kyle of Lochalsh. Daarin kwamen de (ook VPRO-)verslaggevers nog net toe aan een gesprekje met de uitvinder van het Nessie Hunt-spel, dat toen net uit was en ook door ons als vakantietrofee is meegenomen naar huis. Onze Nessie is later hardvochtig door onze poes op eetbaarheid onderzocht.  En regen in Stromferry is helemaal niet erg, met een verwarmende dosis whisky. Het waren ook de jaren waarin de VPRO nog zijn legendarische vrijdag-uitzendingen kon verzorgen. Met diepte-Interviews die drie uur konden duren. Dan hoorde je echt nog eens wat. Dat ik de VPRO straks ook 's nachts niet meer kan beluisteren, daar krijg ik nou echt slapeloze nachten van.