over- en onderbelicht

Zou in oude CAO's van de grafische industrie nog staan dat op 30 april geen kranten hoeven te worden gemaakt? Vanmorgen in elk geval een lege bus. Geen Trouw, geen Gelderlander. Onze Koninginnendag, treurig eind van april. Daarna komen de meidagen er weer aan. Herdenkingsfilmpjes vullen nu al het scherm.

Maandag ging het om de dochter van Vrij Nederland-jouralist Max van Weezel. Hem waarderen we als een van de beteren in ons vak. Zij, dertiger en hoofdredactrice van een glossy, liet zien hoe het oorlogsleed ook in haar familie doorwerkt tot in de derde generatie. 

Ook zij torst de herinneringen elke dag met zich mee. Burn-out, depressie, zou het daar van komen? "Al die herdenkingen ook, waar je ons altijd mee naar toe sleepte," verzucht ze tegen haar vader.

 

 Hij is verbaasd, het viel toch wel mee? Ze somt ze daarna allemaal maar even op, mee naar de Dam, de Dokwerker,.de Februaristaking, de joodse herdenkingsbijeenomsten. Oma vertelt. Of er wordt juist gezwegen. En hoe sta je tegenover Israel? Zo drukt de oorlog ook op haar leven een stempel. Daaover zeuren kon ook al niet, want er waren ergere dingen gebeurd.

Gisteravond herkende ik in een andere documentaire, over de hulp aan onderduikers, de man die ik in mijn gloriedagen als onderwijsredacteur bij zijn afscheid heb geïnterviewd. Het waren de zeventiger jaren. Hij stopte toen als rector van het Stedelijk Gymnasium in Haarlem. Een charismatische man, die vond dat hij toe was aan een carrièreswitch. Rob van Amerongen was nog lang niet oud  genoeg voor pensioen, maar ging zich wijden aan de voorlichting over drank en drugs. Ook heel erg belangrijk.

De film verhaalde niets over dat alles, maar liet hem zien in zijn nooit belichte rol in de oorlog, samen met Jan Hemelrijk. Zij waren een tweemansformatie die het onderduiken organiseerde van zoveel mogelijk mensen. Dat begint met de noodzaak beseffen, niet bang zijn, en dan anderen kunnen overtuigen. Adressen vinden, persoonsbewijzen vervalsen, studieboeken bezorgen, schone onderbroeken naleveren, van die dingen. 

Wie kan je vertrouwen, wie durft je te helpen? Sommigen zouden nog wel een onderduiker hebben willen opnemen, maar ja, al die extra was dan aan de lijn, daarmee liep je in de gaten. Inpandig laten drogen was niet fris genoeg. Dus jammermaarhelaas, nee, helpen konden ze toch maar beter niet. 

Het filmpje was al even oud, en Hemelrijk is inmiddels overleden.  Van Amerongen herkende ik aan zijn ironische relativeringsvermogen, en zijn fascinerende verteltrant. Ik mocht hem destijds ongeveer een pagina laten vullen, en gaf dat verhaal veelzeggend genoeg de vorm van een monoloog, beginnend en eindigend met opvallende aanhalingstekens. Een knipoog naar wie hem kenden.

Hoevelen dat er ook nu nog zijn blijkt uit het filmpje dat ik vond op You Tube over de Van Amerongendag die vorig jaar maart aan hem gewijd is. Een huldebetoon opgezet door oud-leerlingen in de aula van het Stedelijk, van allen die hem als rector en docent oude talen gewaardeerd hadden dan wel onder hem geleden hadden. Dichter Jan Kal: "Hij stuurde mij van school af, omdat hij vond dat ik geen taalgevoel had. Maar ik bleef nog wel meespelen met het schoolorkest, dat vond ik veel te leuk. Daar zat jij ook in, Job," zei hij tegen Cohen, die als spreekstalmeester van de middag optrad. "Klopt," zei die, "Ik zat achterin bij de tweede violen, als er tenminste geen derde violen waren."
In dat Linos-orkest hebben ook onze kinderen nog meegespeeld. Dat dan weer wel.

Alleen Van Amerongens vrouw en zoon hebben de hommage van vorig jaar in ontvangst kunnen nemen. Hun man en vader is, bleek uit dat filmpje, inmiddels gaan lijden aan een vorm van dementie die hem heeft beroofd van zijn tegenwoordigheid van geest en zijn spraakvermogen. Wat zijn sterkste wapens waren is hem uit handen geslagen. 
Ook op internet te vinden: een radiointerviewtje met hem van Ischa Meijer uit 1988, toen Van Amerongen net met VUT was. Troostrijk om de man nog in oude doen te horen. Mild maar streng over alcohol als gif, het lekkerste gif dat hij kende.